Definicja OPR

Obszary Problemowe Rolnictwa (OPR) to obszary o ograniczonym potencjale produkcji rolniczej – niekorzystnych warunkach glebowo-klimatycznych, nasilonych procesach degradacji gleby i rozdrobnionej strukturze gruntów, a w konsekwencji obszary o małej konkurencyjności gospodarstw, narażone na marginalizację oraz zachwianie procesów społecznych.

Cel opracowania

Celem realizacji pierwszego etapu badań było uszczegółowienie i uzupełnienie obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) o dodatkowe czynniki limitujące rolnictwo, wpływające niekorzystnie na efektywność gospodarstw rolnych o raz stan środowiska przyrodniczego. Celem realizacji drugiego etapu jest wypracowanie kierunków wielofunkcyjnego rozwoju obszarów problemowych rolnictwa z uwzględnieniem warunków środowiskowych oraz potencjału społeczno-gospodarczego.

Materiał i metoda

W ramach prowadzonych prac zdefiniowano kryteria przyrodnicze, antropogeniczno-agrarne i organizacyjno-przestrzenne limitujące działalność rolniczą, następnie dokonano delimitacji obszarów problemowych rolnictwa (OPR). Analizą objęto obszary wiejskie należące do gmin wiejskich i wiejsko-miejskich w liczbie 2171. Do oceny obszarów wiejskich wykorzystano 6 podstawowych czynników mających wpływ na poziom i jakość produkcji rolniczej, degradację gleby i racjonalne wykorzystanie obszarów wiejskich. Obejmowały one obszary:

  1. zaliczone do strefy ONW nizinnej II (określone jako skrajnie niekorzystne dla rolnictwa) zakwalifikowane na podstawie wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP) o wartości <= 52 pkt, oraz strefy górskiej i specyficznej (Stuczyński i in. 2006),
  2. o niskiej zawartości próchnicy < 1,3%,
  3. o silnie zakwaszonych glebach pH < 4,5,
  4. zagrożone erozją wodną potencjalną w stopniu średnim i silnym,
  5. zanieczyszczone metalami ciężkimi (zgodnie z kryteriami Rozporządzenia Ministra Środowiska z 9 września 2002 r.),
  6. o rozdrobnionej strukturze przestrzennej gospodarstw (średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie 1-10 ha, liczba działek większa od 4, a średnia powierzchnia działki mniejsza od 2,5ha).

Podstawą wydzielenia obszarów problemowych rolnictwa (OPR) były dane przestrzenne i statystyczne charakteryzujące rolniczą przestrzeń produkcyjną:

Opracowanie warstw tematycznych charakteryzujących obszary wiejskie na podstawie danych przestrzennych oraz identyfikację OPR przeprowadzono z wykorzystaniem narzędzi analitycznych Zintegrowanego Systemu Informacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej Przestrzennej. Na podstawie danych punktowych opracowano mapę: zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi, mapy odczynu i zawartości próchnicy. W oparciu o opracowane mapy, strukturę użytków rolnych przedstawionych na mapie glebowo-rolniczej w skali 1:100000 oraz granice administracyjne gmin wyliczono powierzchnie oraz procentowy udziału użytków rolnych dla wybranych cech diagnostycznych w poszczególnych gminach. W kolejnym kroku, na podstawie rozkładu procentowego udziału gleb dla każdej z cech dokonano podziału gmin na 4 klasy:

  1. – powyżej lub 50% użytków rolnych gminy spełnia warunek zaliczenia jej do obszarów problemowych rolnictwa ze względu na wybraną cechę diagnostyczną
  2. - od 30% do 50% użytków rolnych gminy spełnia warunek zaliczenia jej do obszarów problemowych rolnictwa ze względu na wybraną cechę diagnostyczną
  3. - od 10% do 30% użytków rolnych gminy spełnia warunek zaliczenia jej do obszarów problemowych rolnictwa ze względu na wybraną cechę diagnostyczną
  4. - poniżej 10% użytków rolnych gminy spełnia warunek zaliczenia jej do obszarów problemowych rolnictwa ze względu na wybraną cechę diagnostyczną

Do obszarów problemowych rolnictwa zaliczono gminy należące do 1 klasy, w których udział użytków rolnych dla analizowanych cech wynosi powyżej 50% powierzchni użytków rolnych w danej gminie. Kwalifikacji gmin do obszarów OPR ze względu na specyfikę zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi dokonano w oparciu kryterium spełniającym 10% powierzchni użytków rolnych, a dla rozdrobnienia struktury przestrzennej gospodarstw zastosowano wartość graniczną cechy 0 lub 1.

Podstawą opracowania propozycji wielofunkcyjnego rozwoju obszarów OPR była ankietowa ocena potencjalnych warunków przyrodniczo-gospodarczych rozwoju działalności alternatywnej dla rolnictwa na obszarach wiejskich oraz ocena aktualnego stanu prowadzonej działalności alternatywnej dla rolnictwa. Ankietę przeprowadzono we wszystkich gminach (820 gmin) zakwalifikowanych do obszarów OPR. Drugim źródłem informacji była ankieta przeprowadzona wspólnie z ekspertami Lubelskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Końskowoli wśród inwestorów realizujących projekty inwestycyjne na obszarach wiejskich. Celem opracowanej ankiety była ocena barier, przeszkód i utrudnień napotykanych najczęściej w rozwoju działalności gospodarczej oraz formułowanie wniosków i propozycji mogących przyśpieszyć i ułatwić podejmowanie ryzyka inwestycyjnego.

Wielofunkcyjny rozwój Obszarów Problemowych Rolnictwa

Kompleksowe zagospodarowanie potencjału wiejskiego z równoczesnym rozwojem rolnictwa i poza rolniczych form wielokierunkowej działalności gospodarczo-usługowej, która prowadzi do dywersyfikacji rolnictwa oraz racjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych, gospodarczych i społeczno-kulturowych .